2-2-2006 ΟΜΙΛΙΑ Εισήγηση στη Διακομματική Επιτροπή της Βουλής “για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που απασχολούν…

Εισήγηση στη Διακομματική Επιτροπή της Βουλής “για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που απασχολούν τα άτομα με αναπηρία”, με θέμα: «Επαγγελματική αποκατάσταση και απασχόληση των ΑΜΕΑ.»

Η πολιτική ή οι πολιτικές για την εργασία και την απασχόληση ή αλλιώς, η καταπολέμηση της ανεργίας και του κοινωνικού αποκλεισμού, αποκτούν ξεχωριστή σημασία όταν πρόκειται για πολίτες που ανήκουν στην κατηγορία των Ατόμων με Αναπηρία. Στις περιπτώσεις αυτές η συνθετότητα των προβλημάτων πολλαπλασιάζεται, όπως επίσης πολλαπλάσιάζεται και η ευθύνη του κράτους αλλά και ολόκληρης της κοινωνίας απέναντι σ’ αυτούς τους συνανθρώπους μας, που σύμφωνα με τις εκτιμήσεις φθάνουν στο 10% περίπου του συνολικού πληθυσμού της χώρας. Τα γενικά στοιχεία και οι δείκτες που αφορούν την απασχόληση και την ανεργία είναι γνωστά, συζητήθηκαν και συζητιούνται καθημερινά, αναλύθηκαν πολιτικά για μια ακόμη φορά στην πρόσφατη συζήτηση στη Βουλή για τον προϋπολογισμό και αποτελούν το πιο μεγάλο και το πιο σημαντικό σημείο αναφοράς των περισσοτέρων κοινωνικών προβλημάτων που απασχολούν τη χώρα και τους πολίτες. Στην εισήγηση αυτή πρέπει να επισημανθεί ότι χρειάζονται ακόμη μεγαλύτερη επεξεργασία και ανάλυση σε σχέση με την υπό εξέταση ομάδα πληθυσμού που απασχολεί την Επιτροπή μας, δηλαδή τα Άτομα με Αναπηρία.

Η όσο το δυνατόν καλύτερη και σαφέστερη εικόνα της πραγματικής κατάστασης των ΑΜΕΑ σε σχέση με την εργασία και την απασχόληση κατά κατηγορίες (ηλικία, φύλλο κ.λ.π.),θα αποτελούσε ένα επιπλέον σημαντικό εργαλείο για τη χάραξη και εφαρμογή πολιτικής για την επαγγελματική αποκατάσταση των ανθρώπων αυτών και θα βοηθούσε καθοριστικά στην αποτελεσματικότητα των μέτρων που πρέπει να υλοποιηθούν. Το Εθνικό Παρατηρητήριο ΑΜΕΑ θα μπορούσε να παίξει ένα σημαντικό ρόλο σ’ αυτή την κατεύθυνση, αλλά δυστυχώς δεν προβλέπονται πιστώσεις στήριξης στον προϋπολογισμό του 2006 και μάλλον φέρνει πίσω τη δράση και τη λειτουργία του, τουλάχιστον για το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα. Πριν διατυπωθούν οι εκτιμήσεις και οι προτάσεις για το πρόβλημα της επαγγελματικής αποκατάστασης των ΑΜΕΑ, χρειάζεται να διατυπωθεί η έννοια της αναπηρίας από κοινωνική σκοπιά, έτσι ώστε να γίνει πιο κατανοητή η δυνατότητα της πολιτείας για ουσιαστικές παρεμβάσεις σ’ αυτή την κατεύθυνση. Η «κοινωνική προσέγγιση» λοιπόν της αναπηρίας, εξετάζει το θέμα ως πρόβλημα που δημιουργεί η κοινωνία και κατά συνέπεια ως πρόβλημα πλήρους ένταξης στην κοινωνία. Η αναπηρία δεν θεωρείται ως ένα χαρακτηριστικό του ατόμου αλλά ένα πλέγμα συνθηκών, οι περισσότερες των οποίων οφείλονται στο κοινωνικό περιβάλλον. Κατά συνέπεια η διαχείριση του προβλήματος απαιτεί κοινωνική δράση και είναι ευθύνη της κοινωνίας να πραγματοποιήσει όλες εκείνες τις μετατροπές του περιβάλλοντος που απαιτούνται, για τη διασφάλιση της πλήρους συμμετοχής των ατόμων με αναπηρία σε όλους τους τομείς της κοινωνικής και οικονομικής ζωής και άρα και της εργασίας. Η αναπηρία ανάγεται σε θέμα συμπεριφοράς και ιδεολογίας, απαιτεί κοινωνικές αλλαγές, γεγονός που σε πολιτικό επίπεδο μεταφράζεται σε ζήτημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Με βάση αυτή την προσέγγιση η αναπηρία είναι καθαρά ένα πολιτικό θέμα. Απ’ αυτή λοιπόν την άποψη και απ’ αυτή τη σκοπιά θα πρέπει να αναπτύσσεται η προβληματική μας και να κατατίθενται προτάσεις, για την πλήρη εργασιακή ένταξη των ΑΜΕΑ. Η κατοχύρωση του εργασιακού δικαιώματος γι’ αυτούς τους ανθρώπους είναι ο βασικός παράγοντας της αυτονομίας τους, της ενίσχυσης της αυτοεκτίμησης και της ενεργούς συμμετοχής, σε όλα τα επίπεδα της ζωής, χωρίς διακρίσεις και χωρίς αποκλεισμούς. Πρώτος στόχος πρέπει να παραμένει πάντα η εξίσωση των ευκαιριών. Σύμφωνα και με το άρθρο 21 παρ. 6 του Συντάγνατος: «Τα άτομα με αναπηρίες έχουν δικαίωμα να απολαμβάνουν μέτρων που εξασφαλίζουν την αυτονομία, την επαγγελματική ένταξη και τη συμμετοχή τους στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας». Βασικές αρχές πάνω στις οποίες πρέπει να στηρίζεται η γενική πολιτική για την απασχόληση και την εργασιακή ένταξη των ΑΜΕΑ είναι και οι εξής: • Τα ΑΜΕΑ ως ιδιαίτερη ομάδα, παρουσιάζουν στο εσωτερικό τους πολλά στοιχεία ανομοιογένειας. Οι εμπειρίες τους στην απασχόληση ποικίλουν, λόγω κυρίως μιας ευρείας κλίμακας διαφορετικών δεξιοτήτων, δυνατοτήτων αλλά και αναγκών. Αυτό συμβαίνει εξ αιτίας της διαφορετικότητας της αναπηρίας που έχουν τα άτομα αυτά και κάθε μια κατηγορία πρέπει να εξετάζεται εξειδικευμένα και συγκεκριμένα. • Εκτός από τις απαράδεκτες διακρίσεις που αντιμετωπίζουν τα ΑΜΕΑ σε πολλές περιπτώσεις, λόγω ακριβώς της αναπηρίας τους, υπάρχουν και διακρίσεις που οφείλονται και σε άλλα χαρακτηριστικά, όπως το φύλλο, η ηλικία η εθνικότητα κλπ. Διακρίσεις επί διακρίσεων δηλαδή, που εντείνουν τα πρωτογενή προβλήματα και καθιστούν ακόμη πιο δύσκολη και περίπλοκη την επίλυση του εργασιακού ζητήματος και επιβάλλουν στο κράτος να είναι ακόμα πιο υπεύθυνο, στην χάραξη και υλοποίηση πολιτικών κατά της ανεργίας και του αποκλεισμού. • Η διασφάλιση της πρόσβασης των ΑΜΕΑ στα γενικά μέτρα για την απασχόληση και για την ένταξη στην αγορά εργασίας, χωρίς την κατάργηση της λήψης ειδικών μέτρων. • Η εξάλειψη εμποδίων για την ένταξη των ΑΜΕΑ στην αγορά εργασίας, προϋποθέτει την άρση εμποδίων και σε άλλους τομείς, όπως η εκπαίδευση, η κατάρτιση, η κοινωνία της πληροφορίας, οι μεταφορές, τα τεχνικά βοηθήματα, το δομημένο περιβάλλον κλπ.

Σύμφωνα με τις πιο πάνω γενικές αρχές, καθίσταται σαφές, ότι για την ουσιαστική αντιμετώπιση του θέματος της απασχόλησης και της εργασίας των ΑΜΕΑ, χρειάζεται μια συνολική προσέγγιση του ζητήματος με συντονισμένα μέτρα που θα αφορούν σε όλες τις πτυχές και σε όλους τους παράγοντες που υπεισέρχονται στη ζωή των συνανθρώπων μας αυτών και που σχετίζονται με την προσπάθεια για την επαγγελματική τους αποκατάσταση. Οι άξονες των μέτρων πάνω στους οποίους η πολιτεία θα πρέπει να κινηθεί για να διασφαλιστούν στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό τα δικαιώματα των ΑΜΕΑ όσον αφορά την απασχόληση και την εργασία είναι σύμφωνα και με τις προτάσεις της ΕΣΑΕΑ, οι παρακάτω: 1. Η οριζόντια ένταξη της διάστασης της αναπηρίας σε ολόκληρο το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Απασχόληση. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια την κατάργηση του σχεδιασμού για την λήψη ειδικών μέτρων. 2. Η πλήρης εφαρμογή και ενσωμάτωση της Οδηγίας 2000/78 ΕΚ του Συμβουλίου της 27ης Νοεμβρίου 2000 για τη διαμόρφωση του γενικού πλαισίου για την ίση μεταχείριση στην απασχόληση και στην Εργασία, στην Εθνική μας Νομοθεσία. Επίσης, την επέκταση της αρχής της ίσης μεταχείρισης, πέραν του τομέα της απασχόλησης, όπως αναφέρεται στις διατάξεις της οδηγίας 2000/43, και βεβαίως όπως ορίζεται στο Σύνταγμά μας. Μόνο με τη θέσπιση ευρείας νομοθεσίας για την καταπολέμηση των διακρίσεων σε όλους τους τομείς και όπου παρατηρούνται κενά, ή αναπτύσσονται καινούρια από τη σύγχρονη εξέλιξη των πραγμάτων, μπορεί να αντιμετωπισθεί ο αποκλεισμός ευπαθών ομάδων και να αρθούν οι όποιες διακρίσεις επισυμβαίνουν στην Ελληνική κοινωνία 3. Επί πλέον συγκεκριμένα μέτρα πρέπει να ληφθούν για τις οικογένειες που έχουν και συντηρούν ένα ή περισσότερα μέλη με αναπηρία. Κυρίως οι μητέρες παιδιών με αναπηρία, μένουν εκτός αγοράς εργασίας για να τα φροντίζουν. Με συνέπαια να μειώνεται το οικογενειακό εισόδημα, αλλά και να στερούνται κατά συνέπεια, συνταξιοδοτικών δικαιωμάτων. 4. Να εξεταστεί η αύξηση μοριοδότησης για την κάλυψη θέσεων μερικής Απασχόλησης, σε άτομα με αναπηρία, σε μητέρες με παιδιά με αναπηρία, ή σε γονείς μονογονεϊκών οικογενειών που μεγαλώνουν παιδιά με αναπηρία. Ιδιαίτερα σ’ αυτές τις κατηγορίες η μερική απασχόληση μπορεί να είναι σωτήρια για την επιβίωσή τους, αφού ο χρόνος που διαθέτουν είναι περιορισμένος. 5. Να αναπτυχθούν ειδικές μορφές Απασχόλησης (υποστηριζόμενη απασχόληση) για τα άτομα με Αναπηρία ειδικών κατηγοριών, που πρέπει να τυγχάνουν υποστήριξης στην απασχόληση αυτή. 6. Λήψη επιπλέον μέτρων για προστασία των ΑΜΕΑ από τις απολύσεις 7. Ιδιαίτερη μέριμνα πρέπει να ληφθεί για την καλύτερη πρόσβαση των ατόμων αυτών στην κοινωνία της Πληροφορίας. 8. Ενίσχυση των μέτρων για την άσκηση επιχειρηματικής δραστηριότητας των ΑΜΕΑ. 9. Πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στις προκηρύξεις για την πλήρωση θέσεων εργασίας για συγκεκριμένες κατηγορίες αναπηρίας (τυφλοί κλπ.) και να είναι οι προκηρύξεις αυτές τακτικές και απρόσκοπτες. 10. Πρέπει να λυθεί άμεσα το θέμα της μονιμοποίησης των συμβασιούχων ΑΜΕΑ. 11. Το Εθνικό Παρατηρητήριο για την Απασχόληση πρέπει να εντάσσει πάντα τη διάσταση της αναπηρίας στις έρευνες για το γενικό πληθυσμό, σε σχέση με αυτό το ζήτημα, αλλά και να υπάρχουν τακτικές και ειδικές έρευνες για τα ΑΜΕΑ. 12. Πρέπει να υπάρξει με τον καλύτερο τρόπο, η εναρμόνιση στην Κοινοτική Νομοθεσία. Κατά την εφαρμογή της Νομοθεσίας που ίσχυσε και ισχύει με τις τροποποιήσεις που έγιναν και με τους νέους νόμους που ψηφίστηκαν, εντοπίστηκαν και εντοπίζονται πλευρές που χρειάζονται συνεχή παρακολούθηση και βελτίωση.

Μερικά ζητήματα για τα οποία παρατηρήθηκαν προβλήματα και ελλείψεις είναι και τα εξής: Α) Η έλλειψη προσωπικού και κυρίως εξειδικευμένου, προκειμένου να βοηθάει στην προσπάθεια των ΑΜΕΑ για την απασχόλησή τους και την ένταξη στην αγορά εργασίας. Β) Η καθυστέρηση των προκηρύξεων. Γ) Οι υγειονομικές επιτροπές του ΙΚΑ, που πρέπει να ενισχυθούν από γιατρούς και διοικητικό προσωπικό για την καλύτερη και γρηγορότερη διεκπεραίωση των εξετάσεων των ΑΜΕΑ. Δ) Η πολυπλοκότητα της νομοθεσίας που πρέπει να κωδικοποιηθεί και να εκσυγχρονισθεί, ώστε να διευκολύνει τα ΑΜΕΑ στην αντιμετώπιση των προβλημάτων που προκύπτουν από τη γραφειοκρατία ή την ασυμβατότητα με τις πραγματικές τους ανάγκες. Ε) οι χώροι κατάθεσης των αιτήσεων που σε πολλές περιπτώσεις έχουν προβλήματα προσβασιμότητας. Όπως γνωρίζουμε, οι συνεχείς τροποποιήσεις της νομοθεσίας γίνονται στο όνομα της αντιμετώπισης αυτών των προβλημάτων. Κομβικός και ιδιαίτερα σημαντικός ήταν και ο Ν.2643/98 που δρομολόγησε την λύση ουσιαστικών προβλημάτων των ΑΜΕΑ και σε σχέση με την απασχόληση και την εργασία. Αυτό το αναγνωρίζει και η ΕΣΑΕΑ ως επίσημος κοινωνικός φορέας της Πολιτείας. Η τροποποίηση του Νόμου αυτού με άλλους Νόμους όπως ο 2956/01 αλλά και ο 3227/04 στόχευσαν στην αντιμετώπιση κάποιων προβλημάτων, όμως πάντα χρειάζεται επιπρόσθετη επεξεργασία και νέες προτάσεις. Π.χ. πρέπει να εφαρμοσθούν σε συνδυασμό με τα παραπάνω και μέτρα όπως: 1. Η επιδότηση των επιχειρήσεων για προσαρμογή του χώρου εργασίας των ΑΜΕΑ. 2. Η μόνιμη και προγραμματισμένη υποχρεωτική ενημέρωση των εργοδοτών. 3. Πρόσθετα κίνητρα για τους εργοδότες για την πρόσληψη των ΑΜΕΑ. Σε κάθε περίπτωση, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι βασικό ζητούμενο είναι η οριστική αντιμετώπιση του προβλήματος εργασίας για τα ΑΜΕΑ με την πολυπαραγοντική προσέγγιση του προβλήματος: Κοινωνία και κοινωνικός ιστός, οικογένεια, παιδεία, έρευνα και νέες τεχνολογίες, δίκτυα προστασίας, ισχυρό και ενιαίο νομοθετικό πλαίσιο, κοινωνικός διάλογος και συμμετοχή και κυρίως, ενισχυμένο οικονομικά κράτος πρόνοιας και προστασίας.

Στόχος κάθε προσπάθειας πάντα πρέπει να είναι η εξάλειψη των διακρίσεων σε όλα τα επίπεδα και κυρίως σ’ εκείνο της κοινωνικής συνείδησης. Για την επίτευξη του ή για την κατά το δυνατόν μεγαλύτερη προσέγγιση του χρειάζονται πολιτικές σε όλους τους επιμέρους τομείς, με ξεχωριστή ευθύνη και επιμονή και το κράτος και τα όργανά του, αλλά και από τη στήριξη της κοινωνίας των πολιτών. Γι’ αυτόν τον κεντρικό στόχο, η Επιτροπή μας καλείται να εντείνει τις προσπάθειές της και να ενισχύσει το διάλογο με τους υπεύθυνους και κυρίως με την ΕΣΑΕΑ ώστε να υπάρξουν άμεσα αποτελέσματα για την υλοποίηση των στόχων που προανέφερα αλλά και με όσα ακόμα θέματα συζητηθούν, στην προσέγγιση που επιχειρούμε και για την οποία όλοι νομίζω ότι πρέπει να δώσουμε τον καλύτερό μας εαυτό. Κατερίνα Περλεπέ-Σηφουνάκη